هفته‌ای یک بار و گاهی دو بار، بانک مرکزی افغانستان از ورود یک بسته حاوی چهل میلیون دلار پول نقد به افغانستان خبر می‌دهد. این پول، ظاهرا کمک سازمان ملل متحد برای مصارف بشردوستانه است که نهادهای غیردولتی در افغانستان برای کمک به مردم، هزینه می‌کنند.

 به دلیل تحریم بانکی افغانستان، هیچ‌گونه مراوده رسمی میان بانک‌های جهان و بانک‌های دولتی و خصوصی افغانستان وجود ندارد. به همین دلیل، سازمان ملل متحد تصمیم گرفت تا برای مصارف بشردوستانه در افغانستان، پول نقد بفرستد. تا این جای کار همه چیز صورت رسمی دارد و تصمیم انتقال پول نقد نیز با تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد اتخاذ شد. اما پس از این مرحله، هیچ وضوح و شفافیتی در مورد پول‌های واردشده، از جمله مقدار دقیق و شیوه مصرف آن، وجود ندارد. جز بانک مرکزی افغانستان که هر بار با نشر توییتی از رسیدن بسته‌ای چهل میلیون دلاری به کابل خبر می‌دهد، دیگر هیچ گزارشی از شیوه مصرف این پول‌ها منتشر نشده است. نخستین پرسشی که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که آیا واقعا بسته‌ای که خبر دریافت آن از طریق توییتر بانک مرکزی افغانستان منتشر می‌شود، فقط حاوی چهل میلیون دلار است، یا بیشتر. 

شبکه «ای‌بی‌سی‌نیوز» استرالیا در گزارشی، از فقدان شفافیت پول‌های انتقال‌یافته به افغانستان خبر داده است. به گزارش این شبکه خبری، با اینکه عکس بسته‌های پول همواره به نشر می‌رسد، نه مبدا این پول‌ها مشخص می‌شود و نه مقصد آن. هیچ کس نمی‌داند که پول از کجا می‌آید و چگونه به مصرف می‌رسد. گاهی بانک مرکزی افغانستان مقداری دلار آمریکایی را در بازار عمومی به فروش می‌رساند تا جلو کمبود دلار در بازار را بگیرد، و نیز نگذارد که ارزش «دلار» در برابر «افغانی» بالاتر رود. مسلما این پول‌ها نیز از همین کمک‌های نقدی برداشته می‌شود. اما معلوم نیست که بانک مرکزی بر اساس چه سازوکاری از این پول استفاده می‌کند. زیرا طبق تصمیم سازمان ملل متحد، طالبان نباید به این پول دسترسی داشته باشند.

دکتر انس اقطایت، مسئول مرکز مطالعات عربی و اسلامی دانشگاه ملی استرالیا، می‌گوید که تاکنون به روشنی مشخص نشده است که این پول‌ها از کجا می‌آید. شکل ظاهری بسته‌ها نشان می‌دهد که موجودی آن‌ها بیش از ۴۰ میلیون دلاری است که اعلام می‌شود. به گفته دکتر اقطایت، این پول‌ها برای حمایت بشردوستانه از مردم افغانستان نیست، وگرنه از مسیر‌های دیگر منتقل می‌شد. دکتر اقطایت می‌گوید که توییت‌های بانک مرکزی افغانستان چنین نشان می‌دهد که گویا این پول‌ها صرفا برای مقاصد بشردوستانه فرستاده نشده است. در گذشته نیز دولت‌هایی بودند که از خود نرمش بیشتری در قبال طالبان نشان می‌دادند؛ هرچند، این رویکرد هرگز جنبه رسمی و واضحی نداشت. برخی از مباحث در مورد این پول‌های وارداتی، حاکی از این است که گویا این پول‌ها از مجموع ذخایر ارزی افغانستان که هم‌اکنون در صندوق امانت بانک سوئیس است، برداشت می‌شود. اما دکتر اقطایت باور ندارد که چنین باشد. 

برنامه انتقال پول نقد به افغانستان به این ترتیب است که به صورت هفتگی، بسته‌های چهل میلیون دلاری به فرودگاه کابل می‌رسد. بانک مرکزی افغانستان سپس این پول‌های نقد را به بانک خصوصی AIB که بانک نسبتا معتبری در سطح منطقه است، انتقال می‌دهد. از این مرحله به بعد، دیگر وضعیت این پول‌ها و چگونگی مصرف آن‌ها برای مصارف بشردوستانه، چندان روشن نیست. 

سمع عبدالرحیم زی، کارشناس مسائل اقتصادی که در حال حاضر در ملبورن استرالیا ساکن است، می‌گوید که یکی از دلایل انتقال پول نقد به افغانستان از این طریق، جلوگیری از سیستم غیررسمی «حواله» برای انتقال پول به داخل و خارج از افغانستان بود. به گفته عبدالرحیم زی، سیستم حواله که یک سیستم نامتعارف و سنتی است، گذشته از اینکه شفافیت لازم را ندارد، باعث بحران نقدینگی نیز می‌شود. عبدالرحیم زی پیشنهاد می‌کند که راه نجات، این است که به بانک‌های افغانستان اجازه داده شود تا در سطح بین‌المللی فعالیت کنند و مشروعیت از دست‌رفته خود را به دست آورند.

در حالت کلی، «ماموریت سازمان ملل متحد» بر نحوه انتقال و مصرف پول‌های کمکی نظارت دارد. سخنگوی دفتر سازمان ملل متحد در کابل، به شبکه خبری «ای‌بی‌سی» گفته است که تمام روند انتقال پول به بانک بین‌المللی افغانستان (AIB) زیر نظارت آنان است. به گفته سخنگوی دفتر سازمان ملل متحد، پول‌های انتقال‌یافته به بانک AIB سپس به حساب‌های سازمان‌های مرتبط با سازمان ملل، نهاد‌ها و شرکای این سازمان، و سازمان‌های غیردولتی داخلی و بین‌المللی انتقال می‌یابد، و آن‌ها می‌توانند وجوه در دسترس خود را هم به صورت دلار، یا چنانچه لازم باشد، با تبدیل آن به «افغانی»، به مصرف برسانند. 

با این حال، بر خلاف ادعای سازمان ملل متحد، طالبان به این پول‌ها دسترسی دارند. به گفته دکتر نعمت‌الله ابراهیم، استاد دانشگاه لاتروب ملبورن، احتمال اینکه سازمان‌های بین‌المللی بتوانند طالبان را دور بزنند و کمک‌های بشردوستانه را از دسترس آنان دور بدارند، بسیار کم است. ابراهیم می‌گوید: «توزیع و پراکندگی پول زیاد شفاف نیست. ما در مورد چگونگی استفاده از این پول در افغانستان و سازوکارهای کنترل بر تحویل کمک‌ها، اطلاعات کمی داریم.» 

به باور دکتر ابراهیم، طالبان می‌توانند بر روند و چگونگی توزیع کمک‌های بشردوستانه اعمال نفوذ کنند و آن را به نفع خود تغییر دهند. 

هرچند تعداد زیادی در داخل و خارج از افغانستان در مورد شفافیت روند و چگونگی مصرف پول‌های کمکی سازمان ملل متحد به مردم افغانستان، دچار تردید شده‌اند و آن را به نفع طالبان می‌‌دانند، به باور اکثریت کارشناسان امور، در حال حاضر تنها گزینه مطرح برای تداوم کمک‌ها، همین شیوه است. اما در صورت گسترش فعالیت بانک‌های افغانستان با همتایان جهانی آن، می‌توان این شیوه را کنار گذاشت تا دیگر پول به صورت نقدی به افغانستان فرستاده نشود و بر آن مبنا، نظارت دقیق‌تر و شفاف‌تری نیز بر روند دریافت و هزینه شدن کمک‌های بشردوستانه، ممکن شود.